Inauguracyjny przemarsz profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego został wpisany na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Informację tę podano podczas konferencji prasowej, która odbyła się w poniedziałek 12 lutego 2024 r. w Collegium Maius. To pierwsza inicjatywa akademicka w gronie chronionych praktyk i zwyczajów.
Uniwersytet Jagielloński jako najstarszy w Polsce i jeden z najstarszych w Europie ma świadomość swojej roli w kształtowaniu zarówno tradycji i kultury akademickiej, jak również elementów akademickiego ceremoniału. Wpływa to bowiem na tradycje innych szkół wyższych w Polsce. Z tych względów uczelnia podejmuje starania na rzecz zabezpieczenia tych ceremonii i zachowania ich dla kolejnych pokoleń. Celem tego rodzaju inicjatyw jest również pogłębianie świadomości społecznej co do istnienia dziedzictwa akademickiego, jego roli i konieczności instytucjonalnej ochrony.
Uczelnia rozpoczęła starania o wpisanie pochodu inauguracyjnego na krajowa listę niematerialnego dziedzictwa na przełomie 2022 i 2023 roku. Wiązało się to z przygotowaniami regulaminu ceremoniałów uniwersyteckich. Wniosek opracowywany był pod kierunkiem dyrekcji Muzeum UJ, Archiwum UJ oraz Centrum Promocji i Komunikacji UJ w stałym kontakcie z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. W zorganizowanych konsultacjach wewnątrz uczelni oraz społecznych wzięli udział pracownicy, władze i studenci UJ, a także przedstawiciele społeczności lokalnej. Po zaprezentowaniu założeń wpisu, celu wskazanego przez Uniwersytet Jagielloński oraz prezentacji tradycji odbyło się głosowanie nad wyborem reprezentanta depozytariuszy, którym został prof. Jacek Popiel, rektor UJ. Wniosek został złożony i przyjęty z końcem października 2023 roku.
– Krakowa nie wyobrażam sobie bez tradycyjnego pochodu profesorskiego, przemierzającego w dniu inauguracji roku akademickiego ulice Starego Miasta na trasie rozpościerającej się od historycznej siedziby uczelni – gmachu Collegium Maius aż do Auditorium Maximum, w auli którego odbywa się uroczystość otwarcia kolejnego roku akademickiego w uczelni, która już od prawie 7 wieków, mimo wielu historycznych przeciwności, realizuje misję wyznaczoną przez założycieli: królów Kazimierza Wielkiego, Władysława Jagiełłę i królową Jadwigę. Pamiętam, że uniwersytecki orszak, niezwykle barwny i odświętny, robił na mnie od zawsze przemożne wrażenie. Gdy zostałem częścią uniwersyteckiej wspólnoty, uczestniczyłem w nim jako profesor, następnie jako członek władz dziekańskich i rektorskich, wreszcie jako „zamykający” go rektor – mówi prof. Jacek Popiel.
I dodaje: – Pochód profesorski jest bowiem jednym z niewielu momentów, kiedy wszyscy – zarówno akademicy, jak i niezwiązani z uczelnią mieszkańcy podwawelskiego grodu, a także odwiedzający go turyści – mogą naprawdę poczuć, że Uniwersytet Jagielloński i Kraków pozostają ze sobą mocno, nierozerwalnie, niemal organicznie, związane.
Zastępca dyrektora Muzeum UJ dr Joanna Ślaga – jako absolwentka, doktorantka i wieloletni pracownik Uniwersytetu Jagiellońskiego – przyznaje, że pochód inauguracyjny jest jednym z najbardziej świątecznych dni na uczelni, w którym społeczność lokalna i przedstawiciele innych szkół wyższych chętnie biorą udział. – Przez 17 lat obserwuję i uczestniczę w organizacji pochodu i inauguracji. Jestem odpowiedzialna od kilku lat za działania odbywające się bezpośrednio w Collegium Maius. Sztuki tej uczył mnie profesor Stanisław Waltoś, poprzedni dyrektor Muzeum UJ i wieloletni mistrz tej ceremonii. O ile zmianie ulega liczba biorących udział w pochodzie osób, przybywa wydziałów, a tym samym barwnych tóg i insygniów, niezmienna jest formuła organizacyjna i cel wydarzenia. To dzień pokazujący tradycję najstarszej wspólnoty akademickiej oraz istotę jej obecności w krajobrazie miasta i regionu. To nie tylko celebracja kolejnego roku akademickiego, to przede wszystkim prezentacja poczucia dumy z przynależności do tej grupy akademickiej, jak również pochwała dla osiągnięć naukowych, z których efektów korzystamy wszyscy – mówi dr Joanna Ślaga.
Wpisanie pochodu inauguracyjnego na listę niematerialnego dziedzictwa podkreśla wkład Uniwersytetu Jagiellońskiego w kształtowanie krajobrazu kulturowego miasta. Jest wyrazem świadomości roli, jaką odgrywa uczelnia w życiu miasta jako jeden z największych pracodawców w regionie, a także organizator uniwersyteckich szpitali. Uniwersytet pozostawał jedną z największych, a przy tym i nadzwyczaj szanowaną instytucją w życiu Krakowa. Grono profesorów UJ aktywnie kształtowało i kształtuje życie społeczne, kulturalne i polityczne miasta oraz Rzeczypospolitej. Są oni obecni niejednokrotnie w zarządzie miasta, a także w wielu innych instytucjach społecznych i gospodarczych.
Pierwszy uroczysty pochód w dniu inauguracji roku akademickiego na Uniwersytecie Jagiellońskim odbył się 7 października 1886 roku, kiedy to profesorowie przeszli w orszaku z Collegium Physicum do kolegiaty św. Anny, w której odprawiono mszę świętą. Następnie udali się do Collegium Nowodworskiego, w którym odbyły się główne uroczystości inauguracji nowego roku akademickiego. Chociaż pierwszy pochód inauguracyjny w najstarszej polskiej uczelni miał miejsce w II poł. XIX wieku, to pewne jego elementy funkcjonowały w tradycji akademickiej już w epoce staropolskiej. Na przestrzeni niemal 140-letniej tradycji zdarzały się przerwy w organizowaniu pochodu inauguracyjnego spowodowane zawieruchami dziejowymi jak I i II wojna światowa czy okres stalinowski i pierwsze lata po nim.
Dziś trudno sobie wyobrazić 1 października bez barwnego orszaku. O tym jak silna jest to tradycja, świadczy fakt, że nie przerwano jej nawet podczas pandemii Covid-19. W tym dniu z Collegium Maius wyrusza pochód profesorski. Według precedencji rozpoczyna go najmłodszy wydział, a za nim idą kolejne aż do najstarszych, takich jak fakultet lekarski i prawniczy. Zamyka go rektor uczelni, przed którym niesione są przez pedli najstarsze berła rektorskie w Europie. Jest to jedyna w ciągu roku okazja, aby zobaczyć profesorów i władze uniwersytetu w tradycyjnych togach, których kolory symbolizują każdy z 16 wydziałów. Pochód przemierza ul. św. Anny, Planty i zatrzymuje się przy Collegium Novum, by złożyć wieńce pod Dębem Wolności i tablicami pamiątkowymi. Następnie uczestnicy udają się ulicami Krakowa do auli Auditorium Maximum, w którym odbywa się uroczysta inauguracja nowego roku akademickiego.
źródło: fot. i treść: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie